Zachodzę w głowę, w jaki sposób Pan Aleksander Stefanowski, autor obwoluty PIW-owskich Nędzników z 1962 roku mógł przewidzieć, że wiele lat później to Liam Neeson zagra rolę Jeana Valjeana?
Twórczość Thomasa Kinkade (1958-2012) dla wielu jest synonimem kiczu. Idylliczne krajobrazy pełne kwitnących łąk, ogrodów i uroczych zakątków w jasnych, cukierkowych kolorach od lat rażą gusta znawców malarstwa z poważnych środowisk artystycznych, a ich powodzenie wśród Amerykanów skłania do analiz fenomenu sukcesu ich twórcy.
Zmarły niedawno artysta mówił o sobie, że jest malarzem światła i w swojej sztuce unaocznia prastare ludzkie tęsknoty, to, co dla wielu jest najpiękniejsze, stąd sielskie pejzaże z przytulnymi wiejskimi chatkami, urokliwe kościółki, kamienne mostki, latarnie morskie, krajobrazy, nad którymi pojawiają się tęcze, wschodzą i zachodzą słońca. Wielbiciele twórczości Thomasa Kinkade’a potwierdzają, że Jego obrazy wzbudzają w nich ciepłe, pozytywne emocje, pozwalają zapomnieć o smutku i złu świata, w którym żyją. Już ich tytuły koją i uspokajają: Święta w blasku księżyca, Idylla nad jeziorem, Spokojne schronienie, Życie na wsi, Górskie zacisze, Cud natury…
Stara, łacińska sentencja głosi de gustibus non est disputandum i może rzeczywiście o tak błahej i subiektywnej sprawie jak percepcja dzieł sztuki nie warto dyskutować?
Przed wjazdem do Kołaczkowa, położonego 13 km na południe od Wrześni, niektórych przyjezdnych może zaskoczyć tablica informacyjna o treści: Izba Pamięci Władysława Reymonta w Kołaczkowie. Z Władysławem Reymontem powszechnie kojarzone są Rogów i Lipce, więc tablica przed Kołaczkowem chyba często nietutejszych zaskakuje…
A miejscowość związana jest bardzo mocno z autorem Chłopów i Ziemi obiecanej, gdyż właśnie tu znajduje się pałac, który w 1920 roku kupił noblista. Pisarz spędzał w Kołaczkowie tylko lato i jesień; na zimę przenosił się do Warszawy. Takiemu zakupowi musiały towarzyszyć plany dłuższego, spokojnego życia, o czym świadczy fakt, że Reymont z wielkim zapałem zajął się gospodarowaniem w swojej nowej siedzibie. Szybko przekonał się, że jest to studnia bez dna, o czym pisał w liście do znajomego: Odbudowywam (…) zrujnowane budynki itp., czyli rujnuję się doszczętnie i co mogę wyciągnąć z literatury, pcham w krowie ogony…
Reymont zmarł w 1925 roku w wieku 58 lat, zatem pomieszkał w pałacu niedługo, bo tylko pięć lat. Dobrze, że w roku 1924 otrzymał Nagrodę Nobla, bo, jak wiadomo, pośmiertne nominacje nie są dozwolone. Zwyciężył w godnym towarzystwie, gdyż konkurentami do nagrody byli Tomasz Mann, Maksym Gorki i Thomas Hardy :)
Dziś w budynku znajduje się Gminny Ośrodek Kultury i Biblioteka Publiczna, a na piętrze urządzono skromną Izbę Pamięci poświęconą Reymontowi. Są tu meble pisarza, będące kiedyś Jego własnością (wypożyczone z Muzeum Literatury w Warszawie) oraz książki i dokumenty z różnych okresów Jego życia i twórczości.
Za czasów Reymonta jadalnia mieściła się na parterze dworu, wchodziło się do niej z obszernego holu na wprost drzwi wejściowych. Pokój był obszerny, wyłożony boazerią malowaną na biało. Nad stołem zawieszony był sześcioramienny świecznik. Światło świec (w czasach Reymonta w Kołaczkowie nie było prądu) nadawało wnętrzu przytulne ciepło. Na stole zawsze znajdowały się kwiaty. Obecna, zrekonstruowana jadalnia jest dużo skromniejsza.
Gabinet pisarza dawniej również mieścił się na parterze, na lewo od jadalni. Jako jedyny pokój we dworze wyłożony był dębową boazerią. Okna gabinetu wychodziły na park. Pokój posiadał rzeźbiony w piaskowcu kominek, nad którym wisiało lustro. Obecne w gabinecie znajdują się meble w stylu biedermeier. Reymont zwykle pracował przy biurku, pisał w różnych porach dnia, często do późnej nocy. Ponieważ losy biurka są nieznane, w Izbie Pamięci zastąpiono je sekretarzykiem.
W parku za pałacem znajdują się srebrne świerki i aleja lipowa posadzone za czasów Władysława Reymonta. W 1977 roku odsłonięto tu pomnik przedstawiający autora w towarzystwie Jego książkowych bohaterów – Jagny i Boryny.
Reymonta odwiedzali w Kołaczkowie współcześni Mu wielcy Polacy: Adam Grzymała-Siedlecki, Kornel Makuszyński, Roman Dmowski, Józef Weyssenhoff, Zdzisław Dembiński.
Po zwiedzeniu Izby Pamięci poświęconej Reymontowi, w drodze powrotnej, w mojej głowie długo kołatała się myśl: jest budynek w całkiem dobrym stanie, a właściwie dwa (bo i oficyna), jest brama wjazdowa, jest piękny, stary park… czy nikt dotąd nie pomyślał, by stworzyć tu muzeum noblisty? Muzeum z prawdziwego zdarzenia, jak to Sienkiewiczowskie w Oblęgorku. W końcu Nobel nie zdarza się często i do czegoś zobowiązuje, a pałac w Kołaczkowie to miejsce świadomie wybrane przez Reymonta, Jego ostatni dom.
Anna Janasik, Reymont wiecznie żywy, Wydawnictwo KROPKA, Września
http://culture.pl/pl/tworca/wladyslaw-reymont
http://www.gokkolaczkowo.pl/index.php/izby-pamieci/izba-pamieci-im-wl-reymonta
dobrze mieć w domu takie Słoneczko :)
Lelkowo to jedna z najbardziej na północ wysuniętych gmin województwa warmińsko-mazurskiego, sąsiadująca z Rosją. Przybyszom, jadącym do Lelkowa pierwszy raz, niełatwo tam dojechać, gdyż droga, mimo w najlepszej wierze podanych konkretnych wskazówek:
Do Lelkowa można jechać trasą w kierunku przejścia granicznego w Grzechotkach. Za ostatnim mostem przed przejściem granicznym skręcić w lewo i wtedy około 18 km. prosto do Lelkowa. (W Żelaznej Górze kierunek Górowo Ił. Lelkowo).
wcale nie była taka oczywista, bo… po czym rozpoznać ostatni most przed przejściem? Żelazna Góra? To dalej, a nam się spieszy, nawigacja każe skręcać na Sawity i, niestety, w pobliskim Pieniężnie zupełnie wariuje…
Na szczęście przyjechaliśmy na czas. Młodzież przygotowywała się jeszcze do spotkania, więc była chwila na małą kawę i rozmowę z Panią Iwoną Chojecką, Dyrektorką Zespołu Szkół w Lelkowie.
Już po kilku minutach pogawędki wiedziałam, że to osoba z pasją, lubiąca pracę i bardzo zaangażowana w działalność na rzecz „swoich” dzieci. Gdy popatrzyłam za okno na dachy pobliskich domów, Pani Iwona powiedziała, że w każdym z nich mieszka ktoś związany ze szkołą. W trakcie rozmowy do gabinetu zajrzał uczeń, by poinformować Panią Dyrektor, że projekt jego i kolegów ostatecznie będzie dotyczył mafii. Pani Iwona z westchnieniem zaakceptowała jego decyzję. Gdy chłopak wyszedł, wyjaśniła, że gimnazjaliści, pracując w zespołach, mają opisać wybraną grupę nieformalną i większość uczniów wybrała fanów zespołów muzycznych lub kibiców sportowych, a ci chłopcy uparli się i szukają czegoś wyjątkowego, ciekawszego. Chcieli opisywać złodziei, potem terrorystów, a teraz… teraz stanęło na mafii. To taki wiek. Wszystko chcą robić samodzielnie, wg własnego pomysłu, często na przekór naszym radom. – Pani Dyrektor uśmiechnęła się wyrozumiale. Nie narzekała na uczniów, opowiadała o nich ciepło i przyjaźnie. – Bywa różnie, ale wierzę, że kiedyś wszyscy będą dobrze wspominać tę szkołę. Słuchając Jej, wcale w to nie wątpiłam.
Moje spotkanie z czytelnika
mi z Zespołu Szkół w Lelkowie odbyło się w ramach Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa. Dzięki funduszom pozyskanym z tego projektu powiększono szkolny księgozbiór o pozycje zaproponowane przez uczniów, rodziców i nauczycieli, a wśród nowo zakupionych książek znalazły się też moje powieści. Organizacją spotkania zajęły się Panie Irena Sołoducha i Ewa Karczewska. To dzięki Ich staraniom wszystko zostało dopięte na ostatni guzik, choć w postawie uczniów, w oprawie plastycznej i muzycznej spotkania widać było przeogromną pracę i zaangażowanie całej szkolnej społeczności.
Gdy uczniowie zajęli miejsca, skupieni, pełni oczekiwania, uśmiechnięci… już po kilku minutach spotkania zapominało się o powierzchni hali sportowej, na której się ono odbyło. Dzięki atmosferze wzajemnej życzliwości na sali szybko zapanował miły, ciepły klimat. Niemały udział miały w tym pięknie przygotowany okolicznościowy stelaż, jesienne dekoracje zrobione przez uczniów, zapalone świece i nastrojowa muzyka towarzysząca pospotkaniowym rozmowom.
Żałuję, że zabrakło czasu na dłuższy pobyt w tej niezwykle przyjaznej szkole, bo po twarzach uczniów widziałam, że są zainteresowani i dobrze przygotowani do spotkania. To, co w tym gimnazjum zobaczyłam, utwierdziło mnie w przekonaniu, że ciągle jeszcze są szkoły, w których możliwy jest serdeczny, oparty na wzajemnym zaufaniu, kontakt uczniów z nauczycielami. Że bliskie relacje uczeń-nauczyciel, opisywane w moich książkach, wcale nie są fikcją.
Pisząc te słowa, słuchałam dyskusji, jaka rozwinęła się na temat szkół w programie Drugie śniadanie mistrzów. Jeden z gości powiedział, że źródłem wszelkich problemów toczących gimnazja jest fakt, że szkoły są coraz większe. Według niego idealna szkoła to taka, w której wszyscy uczniowie i nauczyciele się znają, w której nikt nie jest anonimowy.
Uśmiechnęłam się, bo właśnie o takiej szkole pisałam :)
W piękny jesienny dzień, po kameralnym spotkaniu z młodzieżą w piskiej bibliotece, nie mogłam oprzeć się pokusie i po raz kolejny odwiedziłam Leśniczówkę Pranie – magiczne, ukochane miejsce pracy i odpoczynku Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego.
Gałczyński żył krótko, o wiele za krótko, bo tylko 48 lat. Ten fenomenalny poeta, twórca Teatrzyku Zielona Gęś (z prześmiesznymi postaciami Hermenegildy Kociubińskiej, Alojzego Gżegżółki i Piekielnego Piotrusia), będącego krzywym zwierciadłem społeczeństwa i czasów, w których przyszło Mu żyć, długo i chyba nie najszczęśliwiej szukał swego miejsca w powojennej rzeczywistości. Nigdzie nie popracował i nie pomieszkał dłużej, często dokonywał trudnych moralnie wyborów, wikłał się w kontrowersyjne sytuacje. Zarzucano Mu pięknoduchostwo i koniunkturalizm, twierdzono, że zbyt łatwo i spontanicznie, nieprzemyślanie ulegał przypadkowym wpływom i własnym słabościom. Ale zauważano też, że żadnej idei nie służył wiernopoddańczo i zawsze pozostawał sobą, że nawet w najbardziej potępianych dziś utworach socrealistycznych przemycał drwinę z poważnego protektora.
O urokach leśniczówki opowiedział Gałczyńskiemu Ziemowit Fedecki, kolega po piórze, z którym razem tłumaczyli literaturę rosyjską. Pracując w Moskwie jako attaché prasowy, Fedecki wspierał finansowo Borysa Pasternaka, gdy przyszły noblista nie miał środków do życia, a po powrocie do kraju pomagał Gałczyńskiemu, który przeszedł pierwszy zawał. Podobno, gdy Gałczyński zastanawiał się nad zmianami, jakie jesienią zachodzą nad jeziorem, Fedecki podpowiedział Mu, że to trzcina płowieje, co dało słynny początek Kronice olsztyńskiej.
Cicha Leśniczówka Pranie, położona na skraju Puszczy Piskiej, nad Jeziorem Nidzkim, musiała być dla schorowanego i zmęczonego życiem Gałczyńskiego prawdziwym azylem i darem losu. Szkoda, że poeta tak późno znalazł tę przyjazną przystań. Po raz pierwszy przyjechał do Prania w lipcu 1950 roku i wracał tu przez kolejne lata, aż do nagłej śmierci w grudniu 1953 roku. Przyjeżdżał z Warszawy jako gość do ówczesnego leśniczego Stanisława Popowskiego, snuł z żoną plany zamieszkania w okolicy na stałe …
Tu, gdzie się gwiazdy zbiegły
w taką kapelę dużą,
domek z czerwonej cegły
rumieni się na wzgórzu:
to leśniczówka Pranie,
nasze jesienne mieszkanie.
Tadeusz Stefańczyk bardzo trafnie podsumowuje znaczenie tego daru losu dla twórczości Gałczyńskiego:
Mazurska przyroda okazała odrzuconemu i napiętnowanemu publicznie niezwykłą łaskę, szczodrość i miłość. Przywróciła mu ciszę wewnętrzną, równowagę ducha, wiarę w lepszy świat i ludzi, obudziła nową falę natchnienia… Tu powstanie zdumiewający przekład Snu nocy letniej Williama Szekspira (1950) i obszernej pierwszej części Króla Henryka IV (1953), dwa wielkie i oryginalne poematy, z fragmentami niezwykłej piękności: Niobe (1950) i Wit Stwosz (1951). Tu zrodzi się – najwcześniej – z miłości i zachwytu poczęta perła liryki polskiej, Kronika olsztyńska (1950). To ona ustali poziom, nastrój i tonacje ostatnich dzieł Gałczyńskiego. (…) Pierwszego lata w Praniu, na wysokim brzegu jeziora powstaną jeszcze tak znane poematy liryczne, jak Przez świat idące wołanie... i Spotkanie z matką, a także ulubiony wiersz wszystkich zakochanych Rozmowa liryczna. Lata następne przyniosą garść wierszy lirycznych, a wśród nich wielce popularny, wręcz topograficzny tekst W leśniczówce, z obrazami wielkiej urody, z tajemniczym nieco i mądrym zakończeniem („W twoim małym lusterku / noc świeci gwiazdą wielką”). Ostatnie lato nad Nidzkim to przede wszystkim Pieśni - zamknięcie i podsumowanie twórczego życia w dziesięciu „tableaux” o zdumiewającej prostocie, klarowności i wielkim ładunku wzruszenia. Zawsze otwarty na ludzi, łaknący żywego kontaktu z odbiorcą sztuki, kończy poeta swój testament wzruszającym apelem do czytelniczej pamięci:
Jesteśmy w pół drogi. Droga
pędzi z nami bez wytchnienia.
Chciałbym i mój ślad na drogach
ocalić od zapomnienia.
(…) Jakim cudem ten plebejsko-eklektyczny poeta, nie silący się na czystość stylu, na intelektualizm i awangardową „nowoczesność” środków – był nowoczesny i skuteczny? Tajemnica ta zdaje się tkwić bardziej w osobowości niż w warsztacie, w spontaniczności niż w metodzie. Może przybliżały, odsłaniały ją co nieco proste, ciepłe i serdeczne, zatopione w naturze, zanurzone w zwyczajnym życiu ostatnie wiersze z mazurskiej leśniczówki, zrodzone w liturgicznym spokoju, z dala od zgiełku? Wiersze bez pozy i zgrywy, naturalne jak ruch na świeżym powietrzu, jak wędrówka z psami, jak kąpiel oczyszczająca z grzechów świata, jak swobodny oddech…
Piękne, pełne zrozumienia i życzliwości słowa o zwykłym człowieku i niezwykłym poecie :)
W 1980 r. w Praniu utworzono Muzeum Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego – zieloną mekkę dla wszystkich fanów zielonej poezji Zielonego Konstantego. Warto wiedzieć, że nazwa „Pranie” pochodzi od łąki, nad którą leży leśniczówka, o której Mazurzy mówili że „prała”, czyli osnuwała się mgłą, dymiła…
Bibliografia:
K.I. Gałczyński, Siódme niebo, Czytelnik, Warszawa 1970
http://lesniczowkapranie.art.pl/site/?page_id=5
http://culture.pl/pl/tworca/konstanty-ildefons-galczynski
http://wyborcza.pl/1,75410,6140618,Ziemowit_Fedecki_nie_zyje.html
Dom Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów w Stawisku powstał w 1928 roku. Wybudował go Annie ojciec – Stanisław Wilhelm Lilpop, polski przemysłowiec, podróżnik i fotograf.
Anna i Jarosław nazwali posiadłość Stawiskiem i mieszkali w niej ponad pół wieku, chętnie udostępniając ją licznym znajomym, przyjaźniąc się z mieszkańcami pobliskiej Podkowy Leśnej, pierwszego w Polsce miasta-ogrodu, zbudowanego według koncepcji angielskiego architekta Ebenezera Howarda. Wśród Ich najbliższych sąsiadów byli m. in. Irena Krzywicka, Benedykt Hertz i Pola Gojawiczyńska. Tu wychowały się dwie córki Iwaszkiewiczów – Maria i Teresa oraz powstały najlepsze utwory Jarosława Iwaszkiewicza.
Stawisko było ważnym o
środkiem życia kulturalnego w okresie przedwojennym oraz miejscem spotkań bohemy w czasach PRL-u. Iwaszkiewiczów odwiedzali m.in. pisarze: Jan Lechoń, Jerzy Mieczysław Rytard, Paweł Hertz, Antoni Słonimski, Julian Tuwim, Stanisław Baliński, Irena Krzywicka, Czesław Miłosz, Jerzy Andrzejewski, Stanisław Dygat, Krzysztof Kamil Baczyński, Jan Parandowski, Pola Gojawiczyńska oraz muzycy: Karol Szymanowski, Artur Rubinstein, Roman Jasiński, Zygmunt Mycielski, Witold Lutosławski.
Szczególną rolę odegrało Stawisko w latach okupacji, stając się schronieniem dla wielu osób, nie tylko artystów. Dom Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów gościł w tym czasie m.in. Leona Schillera, Stanisława Piętaka, Andrzeja Panufnika. Po Powstaniu Warszawskim w Stawisku zatrzymali się na dłużej Pola Gojawiczyńska, Jerzy Andrzejewski, Władysław Tatarkiewicz, Adam Grzymała-Siedlecki, Roman Jasiński, Jerzy Waldorff. Za pomoc okazaną Żydom w czasie wojny Anna i Jarosław zostali pośmiertnie uhonorowani medalami Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata.
Wnętrze domu zachowało charakter zamożnego polskiego dworu ze zbiorami XIX i XX-wiecznego malarstwa oraz innych dzieł sztuki, z pięknie utrzymanymi meblami i sprzętami codziennego użytku. W nietkniętym stanie zachowały się gabinet pisarza, biblioteka, sypialnia, pokój gościnny, hall wejściowy oraz klatka schodowa.
Lata powojenne były dla Iwaszkiewicza okresem intensywnej twórczości literackiej i wzmożonej aktywności społecznej (prezes Związku Literatów Polskich, poseł na Sejm, prezes Rady Nadzorczej Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik”, prezes Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Włoskiej, przewodniczący Polskiego Oddziału Stowarzyszenia Kultury Europejskiej, przewodniczący Komitetu Obrońców Pokoju i in.). Dom w Stawisku zawsze był otwarty dla przyjaciół obojga Iwaszkiewiczów i ich córek, a często byli to ludzie o różnych orientacjach politycznych.
W historię Stawiska okresu powojennego wpisały się wizyty królowej belgijskiej Elżbiety (1955 r.) i Artura Rubinsteina (1958 r.).
Po śmierci Anny (23.12.1979 r.) i Jarosława (2.03.1980 r.) dom w Stawisku, zgodnie z wolą pisarza, przeznaczony został na Muzeum im. Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów.
Ulica Iwaszkiewicza? A po co w Warszawie taka ulica? Już mnie o to męczyli. A ja się nie zgadzam, ja zabroniłam. Już to widzę – ci PiS-owcy zaraz by mieli używanie – że zdrajca, że sobie nie życzą. Przyjdzie jakiś kretyn i sobie zaraz przypomni, że „Matka Joanna” była na indeksie, że bezbożny, że poseł… Ulica Iwaszkiewicza jest w Krakowie i w Podkowie Leśnej. Wystarczy. Ten niedobitek Związek Literatów miał taki pomysł. Ja mówię – nie. (…) Ja przed śmiercią ojcu przysięgałam, że nie będę budowała mu pomnika. Ojciec to sformułował tak: „Przysięgnij mi, że nie będziesz robiła odczytów o tatusiu jak Monika Żeromska”. I mu przysięgłam. A mnie wciąż ktoś namawia, żebym te odczyty robiła. (Fragment wywiadu Anny Król z Marią Iwaszkiewicz-Wojdowską, starszą córką Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów, redaktorką, pisarką, po śmierci ojca opiekującą się Jego spuścizną. „Tygodnik Przegląd” z 4.08.2014 r.).
Kto, poza stałymi mieszkańcami Stawiska, spacerował kiedyś tą magiczną ścieżką prowadzącą do kapliczki w zachodniej części parku? Umieszczona obok tablica informuje, że było to ulubione miejsce wyciszenia i skupienia Anny…
Irena Krzywicka (1899 – 1994) była niezwykle barwną postacią wśród luminarzy polskiej literatury. Była oficjalną, bardzo bliską przyjaciółką Tadeusza Boya-Żeleńskiego, przyjaźniła się z Tuwimem, Iwaszkiewiczem, Słonimskim, Pawlikowską-Jasnorzewską, Morską. Jako recenzentka „Wiadomości Literackich” i reporterka sądowa śmiało poruszała tematy uznawane przez ogół społeczeństwa za tabu (uświadomienie seksualne, regulacja urodzin, antykoncepcja). To, co było niezgodne z jej poglądami otwarcie nazywała dulszczyzną i ciemnogrodem. Jej odważne artykuły i wystąpienia prowokowały, rozpalały opinię publiczną do czerwoności. Za niekonwencjonalny, śmiały styl bycia i odrzucenie konwenansów była piętnowana przez przedstawicieli prawicy i lewicy. Zmarła w Paryżu w wieku 95 lat.
W 1930 roku Irena Krzywicka, za namową Jarosława Iwaszkiewicza, kupiła działkę w Podkowie Leśnej przy ulicy Sosnowej 9. Było to modne wówczas podwarszawskie miasto-ogród, powstałe na gruntach Stanisława Lilpopa, ojca Anny Iwaszkiewiczowej. Miejscowość zawdzięcza nazwę lasom, otaczającym ją z trzech stron w kształcie podkowy.
Sąsiednie działki kupowali przedstawiciele warszawskiej inteligencji, budując tradycyjne letnie domy w stylu dworkowym lub góralskim. Na ich tle modernistyczna, przeszklona willa Ireny Krzywickiej wyróżniała się prostokątną bryłą, płaskim dachem i nietypowo wysuniętym piętrem. Krzywicka od dziecka kochała zwierzęta, kwiaty i lasy, więc kupno kawałka własnej ziemi było dla Niej ogromnym przeżyciem. Wymarzony dom z ogrodem miał być dla Niej i najbliższych miejscem odpoczynku, azylem po warszawskim gwarze… Irena Krzywicka tak wspomina okres budowy domu:
Kiedy tylko zaczęły płynąć pieniądze, zrealizowałam marzenie całego mego dotychczasowego życia. Kupiliśmy działkę w Podkowie Leśnej, którą rozparcelował jej właściciel, milioner Lilpop, teść Jarosława Iwaszkiewicza. On też zbudował kolejkę elektryczną, która prowadziła do serca Warszawy. Nie stać nas jeszcze było na kupno całego placu (3500 m2), więc kupiliśmy go do spółki z teściem, a potem to teść, to my dokupywaliśmy jeszcze po kawałku, aż się zebrał cały hektar lasu. Na początku nie mieliśmy pieniędzy na budowę domu, więc znajomy architekt za skromne pieniądze zaprojektował willę tak pomyślaną, że można było najpierw budować kolejno – jedną część, potem drugą, potem trzecią. Tak się jednak złożyło, że Jerzy (…) zarobił sporo grosza i można było cały dom postawić od razu.
Zależało mi bardzo na tym domu na wsi (bo Podkowa była podówczas jednym, nie zaludnionym lasem), więc wzięłam się sama do budowania, stała się swoim własnym przedsiębiorcą. Kupowałam wapno, cegły, belki, farby, klamki i wszystko, co było potrzebne. Najmowałam ludzi i przyjeżdżałam codziennie, doglądając robót. W rezultacie postawiłam dom niemal za połowę ceny w stosunku do planowanego kosztorysu. Projekt, jak na owe czasy, był niezwykle nowoczesny i budził wielką sensację w okolicy. Przede wszystkim płaski dach – o który niegdyś tak walczyli formiści i Szczuka, który wówczas wydawał się nie do pomyślenia w naszym klimacie. Tymczasem okazało się, że jest trwały, praktyczny, i znacznie tańszy od pochylonego. Poza tym domek ten stał niejako odwrócony tyłem do ulicy, skąd widać było tylko ślepą ścianę zarośniętą różami, wąskie okno kuchenne, drzwi wejściowe, wąski, długi tarasik i wystającą nad nim pośrodku górną ścianę – złożoną z bardzo widocznych, zachodzących na siebie desek. Nieliczni wówczas mieszkańcy Podkowy obrazili się zgodnie za to właśnie, że odwróciłam się tyłem do ulicy, czyli do nich. A że rekrutowali się przeważnie ze środowiska endeckiego, więc niechęć była tym większa. Absurdalne, ale prawdziwe.
Właściwy front domu wychodził na ogród, który stwarzał wrażenie głębi. I znów z tamtej strony było coś, co raziło ówczesne gusta. Oto living miał całą jedną ścianę oszkloną. Wchodziło się więc przez wąski tarasik do niewielkiego i dość niskiego przedpokoju, a stamtąd drzwi prowadziły do livingu. Od razu otwierała się ogromna perspektywa na wielki pokój i na ogród, wchodzący niemal do mieszkania. Efekt był niezawodny, ochy! I achy! – nieuniknione.
(Irena Krzywicka, Wyznania gorszycielki, Czytelnik, Warszawa 1995, str. 223 – 224).
Skromny domek w Podkowie Leśnej często bywał miejscem odpoczynku Tadeusza Boya-Żeleńskiego. Irena Krzywicka tak wspomina Jego pobyty u siebie i wspólne spacery po okolicy:
Wielką radością w jego życiu był mój domek, czy też willa, w Podkowie Leśnej. Jak już wspominałam, spędzałam tam pół roku, a Boy był u mnie bardzo częstym gościem. Chętnie pracował w ogrodzie, choć nie znał się zupełnie na ogrodnictwie ani na roślinach, kwitnące kartofle mylił z truskawkami i najchętniej gracował ścieżki (stąd fotografia z gracą, fotografia, która mi ocalała). Czasem robił rzeczy absurdalne i niepotrzebne, np. zbierał kamyczki i znosił je na kupkę. Kiedy mu zwróciłam uwagę, że to nie może przydać się na nic, odpowiedział z westchnieniem: I mnie czasem wolno być irracjonalistą.
W ogóle reakcje jego były nieprzewidywalne. Kiedy raz pochwaliłam się przed nim sadem, w którym gałęzie uginały się od gruszek, jabłek, późnych czereśni i śliwek, powiedział: „Za dużo żarcia” – i odszedł z niesmakiem.
Kiedy sadziłam przy nim nasiona warzyw czy jarzyn, kiwał głową i mówił: „To bardzo dziwne, żeby rodzić w ten sposób”.
Obecność sławnego człowieka w moim ogrodzie, a zwłaszcza jego praca, budziły powszechną sensacje w okolicy. Ludzie stawali przy płocie i patrzyli. Przyjazdy Boya do Podkowy byłyby większym jeszcze ewenementem, gdyby nie skoncentrowana nagonka prasy. Wobec tego wielu podkowian się krzywiło, patrząc na pochyloną postać, idącą od stacji, ze wzrokiem wbitym w ziemię. (…) Owoce z drzewa (mimo, że było ich za dużo), kwiaty z grządki, wobec których Boy był obojętny, psy (z których jedną parę, ku zgorszeniu Boya, nazwałam Tristan i Izolda), koty, wiewiórki, ptaki (zwłaszcza pewna cudownej urody sójka), wszystko to dawało mi bardzo wiele radości. Ale najprzyjemniejsze było chyba chodzenie po lesie. Lasy Młochowskie! Nie wiem, gdzie w Polsce można znaleźć coś podobnego. Może w Puszczy Białowieskiej. Dęby wielosetletnie, sosny eksplodujące niemal w stratosferze, paprocie, w których z łatwością mógł się schować człowiek, wrzosy niewyczerpane, brzozy potężne i zwiewne, mchy, w których tonęły stopy, ścieżki wydeptane przez zwierzynę, senne, nieoczekiwane jeziorka… Boy, jak już pisałam, był niezmordowanym piechurem, toteż owe Lasy Młochowskie znaliśmy dogłębnie. Jakby mało jeszcze miały uroków, w czerwcu zapalały się wieczorami tysiące ogników, robaczków świętojańskich – prawdziwy sen nocy letniej.
Boy w Podkowie nie pisał nigdy. Chodził, patrzył, dziwił się, oddychał głęboko i zapominał o swoich troskach.
(Irena Krzywicka, Wyznania gorszycielki, Czytelnik, Warszawa 1995, str. 254 – 257).
Ponieważ budowa domu zbiegła się z najbujniejszym okresem życia w karierze pisarskiej i publicystycznej Ireny Krzywickiej, Szklana Willa szybko stała się miejscem towarzyskich spotkań literatów i artystów. Bywali tu Tadeusz Boy-Żeleński, Jarosław Iwaszkiewicz, Antoni Słonimski, Andrzej Stawar, Jerzy Andrzejewski, Ksawery Pruszyński, Jan Parandowski…
Szczególnie ważna okazała się dla Krzywickiej przyjaźń z mieszkającym w sąsiedztwie Jarosławem Iwaszkiewiczem. Trudne lata wojny bardzo tę przyjaźń ugruntowały. Gdy pisarka otrzymała nakaz przeniesienia się z rodziną do getta, Iwaszkiewicz pomógł Jej przewieźć do Stawiska cenny księgozbiór. Gdy ukrywała się w Warszawie, był u Jej boku po śmierci ukochanego syna Piotrusia.
Potem pamiętam siebie już leżącą na łóżku, w drugim pokoju, niezdolną się w ogóle poruszyć, i pamiętam, że wtedy przyjechał Iwaszkiewicz. Tego mu nie zapomnę – wspominała Krzywicka – bo chociaż nie mówiliśmy ze sobą, siedział, trzymał mnie za rękę. Jarosław był zdolny do takich rzeczy. Przyjechał z Podkowy w obliczu tego nieszczęścia…
Kiedy po powstaniu wróciła z matką i młodszym synem do Podkowy, Iwaszkiewiczowie udzielili im schronienia i Jarosław pomógł Krzywickiej pozbyć się ludzi, którzy zajęli Jej dom i nie chcieli go opuścić.
Powrót po wojnie do Podkowy wcale nie był łatwy:
Po jakichś dwóch dniach ruszyłam już sama, pieszo, nie znając zupełnie drogi, do Podkowy Leśnej. Z zalesia do Podkowy, tak „na nosa”. To było bardzo dużo kilometrów, zwłaszcza, że nie szłam prostą drogą, a błąkałam się. Spotkałam na trasie parę ciężarówek rosyjskich z żołnierzami i wołałam do nich, żeby się może zatrzymali i podwieźli mnie kawałek. Każdy z nich nieodmiennie pytał: „Wodka jest!?” – „Nie ma”, odpowiadałam. Wtedy dodawał gazu i odjeżdżał. Byłam tak głupia i niedoświadczona, że nie rozumiałam, co ryzykowałam zaczepiając tych żołdaków. (…) Dotarłam do Podkowy, kiedy już było zupełnie ciemno. Jakim cudem dotarłam, nie wiem., ale doszłam wreszcie do Podkowy Wschodniej i stanęłam w lasku, tuż koło mego domu. I wtedy zobaczyłam swój dom, cały, nie ruszony. W oknach świeciło się światło, z czego wynikało, że mieszkają tam ludzie. Fakt, że ten dom stoi, że wśród wszystkich zgliszczy on właśnie ocalał, sprawił, że oparłam się o ścianę i znowu zapłakałam. To była chwila, o której nie zapomnę.
(Irena Krzywicka, Wyznania gorszycielki, Czytelnik, Warszawa 1995, str. 400).
Krzywicka rozpoczęła starania o sprzedaż działki na Sosnowej 9/11 latem 1953 roku i ostatecznie sprzedała swój wymarzony dom w kwietniu 1955 r. Mogło to być związane z chorobą Jej młodszego syna Andrzeja, który w końcu lata 1953 r., w wieku niespełna szesnastu lat, zachorował na chorobę Heine-Medina.
Obecni właściciele Szklanego Domu, pp. Bożena i Kazimierz Głowaccy, są trzecimi z kolei gospodarzami w jego powojennej historii i trzeba mieć nadzieję, że ostatnimi, gdyż doprawdy nie mogło stać się lepiej. Oboje z wielkim oddaniem i pietyzmem zaopiekowali się i nadal zajmują tym ważnym dla polskiej kultury i literatury miejscem.
Kupiony przez Nich w 1974 roku dom był w bardzo złym stanie, nieprzystosowany do mieszkania zimą. Wymagał generalnego, ale i bardzo ostrożnego, dobrze przemyślanego remontu, toteż Państwo Głowaccy się nie spieszyli. Wszystkie przeróbki były starannie zaplanowane, miały na względzie nie tylko poprawienie funkcjonalności budynku, ale i zachowanie jego pierwotnego wyglądu. Zmian dokonywano z wielką dbałością o szczegóły, starając się zachować artystyczną duszę domu i eksperymentalny, modernistyczny styl tak ważny w chwili jego budowy.
Przebudowano kuchnię, rozebrano królujący w niej stary piec. Stryszek przystosowano do celów mieszkalnych, dobudowując do antresoli kręte schodki i balustradę. Do tak powstałego pokoju od strony ulicy wstawiono okno stylistycznie pasujące do budynku. Wymieniono drzwi wejściowe od ogrodu. Wszystkie te ulepszenia sprawiły, że dom stał się przytulny i funkcjonalny, wygodny, nie tracąc nic ze swojego pierwotnego charakteru.
Obecni właściciele dobrze wiedzą, że mieszkanie w domu z TAKĄ historią to ogromne wyróżnienie, ale i niekończące się wyzwanie.
Zainteresowanym nieznajomym życzliwie pozwalają wkroczyć do swojego królestwa, czego dowodem jest moja obecność w Ich wspaniałym, bardzo dobrze utrzymanym ogrodzie, jednym z najpiękniejszych w Podkowie Leśnej, na co bez wątpienia wpłynął fakt, że aktualna właścicielka jest architektem krajobrazu.
Bardzo interesująca opowieść Pana Kazimierza o drzewach, krzewach i kwiatach świadczy o ogromnej trosce obecnych właścicieli o rośliny, z których wiele ma swoje własne historie… jak choćby stare bzy pierzaste, które podobno sadził sam Tadeusz Boy-Żeleński podczas którejś wizyty w Podkowie, czy tuje przywiezione z Ogrodów Ulrichów.
Na moje naiwne pytanie, czy nie kusiło Ich, by otworzyć tu muzeum literackie imienia Ireny Krzywickiej… i może Boya?, Pan Kazimierz Głowacki uśmiechnął się i odpowiedział: A po co?
Rzeczywiście… właściciele Szklanej Willi i ich sąsiedzi od wielu lat biorą czynny udział w Festiwalu Otwarte Ogrody, mającym na celu ratowanie i promocję najcenniejszych zasobów kulturowych mazowieckich miast-ogrodów, uzdrowisk i letnisk. Podczas jego trwania mieszkańcy udostępniają swoje domy i ogrody zainteresowanym, na terenie ich posesji odbywają się wystawy, spotkania i wykłady skierowane do sympatyków Podkowy Leśnej, podkreślające wyjątkowe, historyczno-literackie znaczenie tego miejsca.
Zmarły w 2014 roku syn Ireny Krzywickiej, Andrzej, przyjeżdżał tu z Francji kilkakrotnie, aby powspominać dzieciństwo i pooddychać atmosferą starego domu (bardzo spodobały mu się nowe, kręte schodki prowadzące do pokoju na antresoli). Na pewno, podziwiając dobrze utrzymane drzewa i rośliny sadzone przez matkę, cieszył się, że dom jego dzieciństwa ma takich wspaniałych gospodarzy.
Bibliografia:
Irena Krzywicka, Wyznania gorszycielki, Czytelnik, Warszawa 1995
Agata Tuszyńska, Długie życie gorszycielki, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2009
http://www.miastaogrody.pl/szklana-willa/
http://www.rdc.pl/podcast/losiowisko-mieszkancy-podkowy-lesnej/
Okładka po lekkim „liftingu”, nieco rozjaśniona :)
Podczas spotkań autorskich często pada pytanie o pierwszego czytelnika :)
